آيا از هپاتيت مي ترسيد؟ در مورد هپاتيت چه مي دانيد؟ اگر مي خواهيد با هپاتيت بيشتر آشنا شويد، با دکتر مسعود دوغایی مقدم، فوق تخصص گوارش و کبد همراه باشید.

هپاتيت چيست؟
هپاتيت به معناي التهاب كبد است، اين التهاب مي تواند علل زيادي داشته باشد، آن چيزي كه در ذهن مردم با شنيدن كلمه هپاتيت القا مي شود، هپاتيت هاي ويروسي هستند ولي بايد بدانيم كه ما هپاتيت هاي غيرويروسي و هپاتيت هايي داريم كه به صورت مادرزادي يا ژنتيكي انتقال پيدا مي كنند، مثل بيماري ويلسون و هپاتيت هاي دارويي كه امروزه خيلي شايع شده اند، به خصوص با استفاده از داروهاي ضدچاقي، طب چيني و بعضي از داروهاي گياهي كه متاسفانه مردم فكر مي كنند هر داروي گياهي بدون ضرر است. اما همان طور كه گفتيم تصويري كه مردم از هپاتيت دارند، همان هپاتيت ويروسي است كه اين گونه هپاتيت هم چند نوع دارد. هپاتيت آ كه در ممالكي مثل مملكت ما، اكثرا در دوران كودكي به آن مبتلامي شويم و در بيشتر مواقع هم هيچ علامتي ندارد. معمولابا يك علامت سرماخوردگي مشابه تمام سرماخوردگي ها فقط آنتي بادي بيمار مثبت مي شود يعني ما مي توانيم در سرم خون فرد سابقه ابتلابيماري را ببينيم و در يك درصد پايين تري ممكن است بيماران با علامت زردي مراجعه كنند كه در سن هاي پايين رخ مي دهد و بعضي از مريض هايي كه مراجعه مي كنند، مي گويند كه در سن هاي ۸ و ۹ سالگي دچار زردي شده اند. اين هپاتيت آ معمولابي خطر است، خود محدودشونده است و نياز به هيچ درماني ندارد و عارضه اي هم ندارد.

در دوران قديم وقتي بچه ها هپاتيت آ مي گرفتند به آنها ماهي زنده كوچكي را مي دادند كه بخورند تا مسير مجاري صفراوي آنها باز شود ولي امروزه معلوم شده كه خوب شدن اين بيماري هيچ ربطي به خوردن ماهي زنده ندارد، چون اين بيماري خود محدودشونده است، در موارد بسيار نادري ممكن است مدت شش ماه تا يك سال تكرار اين زردي را داشته باشد ولي در نهايت خوب مي شود.
خطر اين بيماري زماني است كه ما به اشتباه اين بيماري را تشخيص بدهيم، يعني بيمار ما دچار يك نوع هپاتيت ديگر شده باشد كه با توجه به شيوع آنتي بادي بيماري، هپاتيت آ در سرم خون بيماران، پزشك تشخيص بيماري هپاتيت آ را بدهد و بيماري اصلي تشخيص داده نشود و پيشرفت كند كه اين اشتباه خيلي شايع است.

بقيه انواع هپاتيت هم همين قدر شيوع دارند؟
هپاتيت هاي ويروسي ديگري هم داريم با نام هپاتيت بی و سی كه معمولاحدود ۲ درصد جمعيت هپاتيت بی را با علامت يابي علامت گرفته اند و آنتي ژن اين بيماري را در خون خود دارند، هپاتيت بی معمولاپرعارضه تر و خطرناك تر است به خصوص اينكه اگر در سنين پايين فرد به اين بيماري مبتلاشود، بيماري مزمن مي شود يعني هپاتيت بی كه از مادر به فرزند انتقال پيدا مي كند شانس مزمن شدنش بسيار بالاتر از هپاتيت بی بزرگسالي است؛ هپاتيت بی و سی مي توانند مزمن شوند.

اين مزمن شدن يعني بيماري چقدر طول مي كشد؟
مزمن شدن اين دو هپاتيت به دو صورت است، يك نوع آن به اين شكل است كه بيمار آنتي ژن هپاتيت بی را در خون خود حمل مي كند اما علايم هپاتيت بی را ندارد، به اين بيماران ناقلان سالم مي گويند. اين گروه مي توانند بيماري را به ديگران انتقال بدهند، يك گروه ديگر هستند كه علاوه بر اينكه Hbs آنتي ژن را در خون خود دارند، كبدشان هم دچار بيماري شده، معمولاوقتي هپاتيت بی مزمن مي شود اگر فعال باشد در عرض ۳ تا ۵ سال مي تواند كبد را به سمت نارسايي كبد يا سيروز ببرد كه معمولاكبد نارسا درمان خاصي ندارد تنها درمانش، درمان نگهدارنده است، اما خوشبختانه هپاتيت بی، امروزه جزو بيماري هايي است كه درمان دارويي دارد، اين درمان هاي دارويي در بعضي از افراد مي تواند هپاتيت را كاملااز بين ببرد و در بعضي ها مي تواند بيماري را غيرفعال كند و آنزيم هاي بيمار را كه افزايش پيدا كرده طبيعي كند و تغييرات آسيب شناسي را كه در كبد به وجود آمده به سمت بهبودي برگردانند كه خوشبختانه با توجه به اينكه اين بيماري جزو تحقيقات جهاني است معمولاهر يكي دو سال يك داروي جديد را معرفي مي كنند.

بيماري سوم ويروسي، هپاتيت سی است، هپاتيت سی شيوع اش به تدريج افزايش پيدا مي كند به خاطر اينكه اين بيماري معمولااز طريق خون منتقل مي شود. در دهه هاي قبل بيماراني كه هپاتيت سی مي گرفتند ما مي توانستيم فقط سابقه انتقال خون را در آنها ذكر كنيم، اما امروزه اين بيماري در افرادي كه تزريق مشترك مواد مخدر دارند بيشتر ديده مي شود و همين مساله هم باعث شده كه اين بيماري شيوع بيشتري پيدا كند. اين بيماري معمولاسرعت پيشرفت اش كند است اما متاسفانه نسل جوان و فعال را گرفتار مي كند و مي تواند فرد را به سمت نارسايي كبد ببرد.
البته غير از اينها، هپاتيت هاي ويروسي ديگري هم داريم مثل هپاتيت E كه در زنان باردار ممكن است ديده شود و به صورت منطقه اي بيشتر ديده مي شود يعني در بعضي از مناطق جغرافيايي مثلااين بيماري در كشور هند بسيار شايع است، اين بيماري مثل هپاتيت آ است و بيشتر از طريق آب منتقل مي شود و خوشبختانه در كشور ما شايع نيست.

شما گفتيد كه هپاتيت هاي غيرويروسي هم داريم، اين هپاتيت ها كدام ها هستند؟
آن بيماري كه معمولابا هپاتيت اشتباه مي شود يك نوع هپاتيت خودايمن است و در آن بدن عليه خود بنا به دلايلي يك آنتي بادي توليد مي كند كه باعث تخريب سلول هاي كبدي مي شود. اين بيماري معمولاخانم هاي جوان را درگير مي كند و برخلاف هپاتيت هاي ويروسي مي تواند خيلي سريع به سمت نارسايي كبدي پيش برود ولي خوشبختانه اگر تشخيص زود انجام شود كاملاقابل درمان است حتي موارد پيشرفته اين بيماري در اكثر اوقات به درمان به خوبي جواب مي دهد و بعد از يك درمان ۴ ساله شانس اينكه كبد به حالت طبيعي برگردد وجود دارد.

چرا به اين بيماري زردي مي گويند؟
مساله اي كه بيماران ما با آن روبه رو مي شوند افزايش آنزيم هاي كبدي است، افزايش بيلي روبين خون است كه در بعضي از موارد باعث زرد شدن سفيدي چشم و در مراحل پيشرفته باعث زرد رنگ شدن پوست مي شود. اگر بيلي روبين خون بالاي ۲.۵ ميلي گرم باشد باعث اين زردي مي شود كه اين در هپاتيت هاي حاد ديده مي شود.

واكسيناسيون هايي كه انجام مي شود و در چند سال اخير هم تاكيد زيادي روي آن مي شود تا چه حد در مقابله با هپاتيت تاثير دارند؟
خوشبختانه امروزه برنامه هاي مدوني براي واكسيناسيون وجود دارد. مثلابراي هپاتيت بی ، افراد زير ۲۰ سال در كشور ما به صورت تقريبي اكثرا واكسينه شده اند پس شانس بروز اين بيماري را در مملكت مان شديدا كاهش داده ايم ضمن اينكه يك برنامه غيرمنظم در سال هاي گذشته براي افراد بالاي ۲۰ سال هم اجرا شده كه البته اجباري نبوده، تنها اجباري كه در واكسيناسيون هپاتيت بی داريم براي گروه هاي در معرض خطر مثل پزشكان، پرستاران يا بيماران خاصي است كه دايما با خون و فرآورده هاي خوني در تماس هستند مثل بيماران دياليزي.
از سال ۱۳۷۲ بچه هايي كه متولد شدند واكسينه شدند و اين جريان تا به حال ادامه داشت ولي در وزارت بهداشت در سه سال گذشته هر سال يك دوره قبل از متولدين ۷۲ را هم واكسينه كرده كه حالاتا متولدين ۶۸ كاملاواكسينه شده اند اين واكسن به صورت سه دوره زماني انجام مي شود به اين واكسن ها، واكسن هاي سه گانه مي گويند كه در سه دوره زماني تكميل مي شود و افراد ايمن مي شوند.

اما متاسفانه هپاتيت سی كه در حال شيوع است واكسن ندارد و قابليت پيشگيري نداريم تنها موقعي كه ما متوجه اين بيماري مي شويم وقتي است كه فرد آزمايش داده و آنزيم هاي او بالارفته باشد.

پيوند كبد در چه مواقعي به كار مي آيد؟
پيوند كبد آخرين مرحله درماني نارسايي كبدي به هر علتي است، حالامي تواند اين نارسايي به علت هپاتيت هاي ويروسي، غيرويروسي يا به علت ضايعات انسدادی كبدي باشد. ضايعات انسدادی، ضايعاتي هستند كه به علت اختلاف در مجاري ريز صفراوي يا مجاري درشت صفراوي ايجاد مي شوند و به تدريج كبد را از بين مي برند كه آنها هم باز با علايم زردي ديده مي شوند، پيوند كبد آخرين قدم در درمان اين بيماران است و پرعارضه است.
كبد را فقط مي توان از بيماران مرگ مغزي گرفت. كبدهاي اهدايي در مملكت ما چيزي در حدود ۳۰۰ مورد در سال است در حالي كه افرادي كه نياز به كبد دارند تعداد بسيار بالاتري هستند شايد حدود ۱۰ برابر اين تعداد اهداكننده، پيوند كبد هرچند كه درمان خوبي است ولي قابل دسترسي نيست و هزينه اي بالاي ۵۰ ميليون تومان براي بيمار دارد و بيماران بايد زمان هاي خيلي طولاني را در نوبت پيوند كبد قرار بگيرند، هرچند كه خوشبختانه در كشور ما، حالاجراحي پيوند كبد به صورت خيلي عالي مخصوصا در شيراز انجام مي شود.
ما معمولابه بيماران مان مي گوييم كه به هيچ وجه به پيوند كبد فكر نكنند هرچند كه بيماران خاصي را براي اين پيوند معرفي مي كنيم.
هپاتيت هاي ويروسي تا زماني قابل درمان هستند كه بيماري خيلي پيشرفته نشده باشد براي همين وقتي با بيماري كه آنزيم هاي كبدي بالايي دارد روبه رو مي شويم حتما از نظر هپاتيت هاي ويروسي مريضي را چك مي كنيم و اگر لازم باشد درمان را شروع مي كنيم، خيلي از بيماران در زمان انتقال خون متوجه مي شوند كه آنزيم هاي نرمالي دارند ولي مبتلابه هپاتيت بی هستند يا يكي از اعضاي خانواده شان مبتلااست و بعد از آزمايش متوجه مي شوند كه خودشان هم هپاتيت بی دارند ما اينها را به صورت دوره اي هر شش ماه آزمايش هاي شان را تكرار مي كنيم و زماني كه آنزيم هاي كبدي شان بالامي رود ما درمان آنها را شروع مي كنيم. متاسفانه در هپاتيت بی وقتي كه بيمار آنتي ژن مثبت را در خون خود دارد، يعني ناقل اين بيماري است ولي آنزيم هاي كبدي اش بالانرفته، قابليت درماني وجود ندارد داروهاي ما تاثير ندارند ولي در هپاتيت سی ما با آنزيم هاي نرمال هم مي توانيم درمان را شروع كنيم.
درمان هاي جديد خوراكي مي توانند بیش از درمان هاي تزريقي موثر هستند. شركت هاي ايراني توانسته اند با قيمت هاي پايين اين داروها را در اختيار بيماران و پزشكان قرار دهند.

آيا رژيم غذايي خاصي در درمان هپاتيت وجود دارد؟
واقعيت اين است كه در هپاتيت به معناي واقعي كلمه چنين رژيمي وجود ندارد اما در سيروز يا نارسايي كبدي مجبوريم از رژيم غذايي هم استفاده كنيم چون درمان اين بيماري يك درمان نگهدارنده است، اين بيماران بايد از مصرف نمك خودداري كنند و مصرف گوشت و مواد پروتئيني را محدود كنند (حدود ۶۰ گرم در روز)، اين بيماران اگر نمك بخورند دچار ورم و آب آوردن فضاي شكمي مي شوند. دفع اين بيماران هم بايد تحت نظر باشد. آنها حداقل دو بار در روز بايد دفع داشته باشند عدم دفع باعث مي شود كه موادي در خون افزايش پيدا كند و اين بيماران دچار آنسفالوپاتي كبدي شوند كه باعث مي شود آن شفافيت ذهني را از دست بدهند صحبت كردن شان كند شود و حتي در مراحل پيشرفته تر بيماران به كما بروند از عوارض ديگر اين بيماري كه در مراحل پيشرفته رخ مي دهد خون ريزي معده را داريم و خون ريزي هاي گوارشي كه ناشي از وجود واريس هايي در سيستم گوارشي مثل مري و معده است، اين واريس ها عروق وريدي گشاد شده هستند ما مي توانيم هپاتيت ها را به صورت حاد و مزمن تقسيم كنيم، ما بيماري هاي ويروسي داريم كه ممكن است علت آنها را پيدا نكنيم يا هپاتيت هايي كه منشا ويروسي، دارويي و يا خودايمني داشته باشند به هر حال علل مختلفي براي مبتلاشدن به انواع هپاتيت وجود دارد كه گسترده هستند اما يكي از شايع ترين چيزي كه در حال حاضر بيماران ما با آن روبه رو هستند، كبد چرب است. معمولاوقتي بيماران، آزمايش دوره اي مي دهند آنزيم هاي كبدشان بالااست و ايجاد نگراني مي كند كه آيا اين افزايش آنزيم هاي كبدي ناشي از هپاتيت هاست يا ناشي از يك كبد چرب؟
معمولايك بررسي از نظر ماركرهاي ويروسي و منفي بودن آنها در اكثر اوقات يك سونوگرافي خيال پزشك و بيمار را راحت مي كند ولي شيوع گسترده كبد چرب به علت افزايش وزن و كاهش حركات بدني در كل جامعه باعث افزايش روز به روز بيماري كبد چرب شده است. كبد چرب وقتي كه همراه با افزايش آنزيم هاي كبدي باشد مي تواند در ۲۰ درصد موارد به صورت مزمن و طولاني مدت فرد را به سمت نارسايي كبدي پيش ببرد پس خيلي مهم است كه بدانيم كبد چرب امروزه مي تواند از هپاتيت هاي ويروسي خطر بيشتري براي جامعه داشته باشد و جامعه را تهديد كند و لازم است كه اين بيماران با كاهش وزن و افزايش فعاليت هاي بدني آنزيم هايشان را به سمت حد طبيعي برگردانند كه اينها وقتي بزرگ مي شوند ممکن است دچار زخم و پارگي شوند و خونريزي هاي شديد كنند، گاهي اوقات به علت اينكه اين بيماران آلبومين خونشان خيلي پايين مي آيد دچار عفونت هاي شكمي مي شوند كه اين عفونت ها خود به خود ايجاد مي شوند كه باز عفونت هاي شكمي هم مي تواند براي بيماران خطرناك باشد.
مهمترين قسمتي كه در درمان كبد چرب داريم ورزش است و مهمترين شاخصي كه در جهت مثمربودن اين ورزش داريم كم شدن قطر دور شكم است رژيم غذايي هم اينجا در جهت كاهش وزن كمك كننده است اما افزايش فعاليت هاي بدني تاثير بيشتري دارد.

در چه مواردي انتقال هپاتيت از طريق روابط جنسي منتقل مي شود؟
هپاتيت بی مي تواند از اين طريق منتقل شود كه خوشبختانه در اين مورد هم از طريق واكسيناسيون مي توان از اين انتقال جلوگيري كرد.

ايدز خطرناك تر است يا هپاتيت؟
ما نمي توانيم بگوييم كدام خطرناك تر است، ايدز يك نقص ايمني در بدن است و تا مراحل آخر در بدن به شكل خاموش و نهفته وجود دارد، بيماري ايدز به خاطر تزريق از طريق سرنگ آلوده، روابط آلوده جنسي و در گاهي موارد از طريق مادر به جنين منتقل مي شود، اما هپاتيت از طريق ديگري هم منتقل مي شود. در مورد بيماري هاي عفوني نمي توان گفت كدام خطرناك تر است، مهمترين شاخص خطرناك بودن اين بيماري ها زمان تشخيص آنها است اگر ما هپاتيت بی را در مراحل آخر تشخيص بدهيم خب، غيرقابل درمان است اما اگر به موقع تشخيص داده شود قبل از اينكه به نارسايي كبدي برسد با داروها و درمان هاي مختلف اين بيماري كاملادرمان مي شود و يا حداقل از پيشرفت آن جلوگيري مي كنيم در مورد هپاتيت سی هم همين طور است.

روزنامه شرق، شماره ۱۲۳۵ به تاريخ ۱۱/۲/۹۰، صفحه ۱۰ (زندگي). نويسنده: ميترا سپهري
@hepatitisBiran