براساس تخمین سازمان بهداشت جهانی ۳۸۵میلیون ناقل هپاتیت بی و ۱۷۰میلیون ناقل هپاتیت سی در جهان وجود دارد و سالانه بیش از یک میلیون مورد مرگ در اثر هپاتیت اتفاق می افتد و آمارها در ايران نزديك به دو ميليون نفر آلوده به هپاتيت بی را نشان مي دهد.نخستين موارد هپاتیت منتقله از طریق خون و ترشحات، به دنبال تلقیح واکسن آبله حاوی لنف انسان در سال ۱۸۳۳در برمه گزارش شد، ۱۹۶۷ ويروس هپاتيت بی كشف و دو سال بعد واكسن آن توليد شد و در اواخر سالهای ۱۹۸۰هم ویروس هپاتیت سی کشف شد و از سال ۲۰۱۰ سازمان بهداشت جهاني ۲۸ جولاي را به عنوان روز جهاني هپاتيت نام گذاري كرده است
هپاتيت چيست؟
دكتر مؤيد علويان فوق تخصص گوارش و كبد در گفت و گو با مهرخانه به تشريح بيماري هپاتيت پرداخت و اظهار داشت: همان طور كه مطلع هستيد سازمان بهداشت جهاني ۲۸ جولاي را به عنوان روز جهاني هپاتيت نام گذاري كرده است، در واقع هدف سازمان بهداشت جهاني از اين نام گذاري تلاش براي افزايش سطح آگاهي افراد جوامع مختلف و ايجاد انسجام براي كنترل و درمان بهتر اين بيماري بوده است تا سياستگذاران عرصه سلامت با برنامه هايي جامع در جهت پيشگيري و درمان آن اقدام كنند.وي ادامه داد: هپاتيت يعني التهاب و ورم كبد كه مهم تري عوامل ايجاد كننده آن ويروس ها هستند كه البته باكتري ها، سموم گوارشي و مصرف مشروبات الكلي هم مي توانند موجب بروز هپاتيت شوند. هپاتیت ویرویسی یکی از عوامل مهم مرگ زودرس انسان هاست و تا كنون شش نوع ويروس هپاتيت آ، بی، سی، دی،ای وجی شناسايي شده اند كه اين نام گذاري هم بر اساس ترتيب حروف انگليسي صورت گرفته است
نشانه‌های بیماری
دكتر مؤيد علويان تصريح كرد: علائم ابتلا به هپاتیت در تمامی انواع آن مشابه است به این صورت که اول علائم عمومی مثل بی اشتهایی، ضعف، خستگی، تهوع، استفراغ و درد مبهم در قسمت فوقانی و راست شکم بروز می کند. گاهی در این مرحله تب هم وجود دارد. بعد از این مرحله زردی پیش رونده بروز می کند که ملتحمه (پرده داخلی چشم)، مخاط ها و پوست تمام بدن زرد می شود.وي ادامه داد: البته تمام افراد آلوده شده با این ویروس علایم بیماری حاد را نشان نمی‌دهند در واقع ۳۰ تا ۴۰ درصد افراد آلوده شده علامت خاصی را نشان نمی‌دهند. معمولا علایم حدود ۴ تا ۶ هفته بعد از ورود ویروس بروز می‌کند
هپاتيت بی
وي اضافه كرد: ابتلا به این نوع هپاتیت عوارض بی شماری دارد اما متأسفانه در اكثر موارد بي علامت به همين خاطر احتمال انتقال آن بالاست. در واقع بعد از آلوده شدن به ویروس هپاتیت بی سه مشکل رخ می دهد، نخست اينكه همان طور كه گفتم علائم دیده نمی شود، دوم اينكه مانند هپاتیت آعلائم به صورت حاد یعنی ضعف, بی اشتهایی و زردی پیش رونده بروز می کند و سوم اينكه آنتی ژن ویروس در بدن باقی می ماند و اشکال مزمن بیماری اتفاق می افتد و بعدا با فعالیت مجدد ویروس علائم هپاتیت بروز می کند كه گاهی باعث ایجاد سرطان در کبد می شود. ویروس هپاتیت بی در افراد بدون علامت, که به صورت مزمن و طولانی ویروس را در خون خود حمل می کنند از راههای مختلف به افراد سالم انتفال می یابد. نکته مهم آن است که درمان خاصی برای این بیماری هنوز کشف نشده است و ابتلا به این نوع از بیماری ویروسی مرگبار است البته قابل كنترل است
هپاتيت دی
در خصوص هپاتيت دی بايد بگويم كه فقط در بیمارانی که به صورت طولانی ناقل ویروس هپاتیت بی هستند بروز می کند. علائم این بیماری مشابه سایر هپاتیت های ویروسی است؛ با این تفاوت که سیر شدیدی دارد و گاهی سبب تخریب کامل کبد و مرگ می شود.
راه هاي انتقال
علويان در خصوص راه هاي انتقال اظهار داشت: به طور كل راه انتقال هپاتيت از طريق خوراكي و يا خون است. كه در واقع هپاتيت آوای از طريق خوراكي وبیوسی از طريق خون انتقال مي يابند. مثلاّ هپاتيت سی غالبا در گیرندگان خون و فراورده های خونی و معتادان تزریقی بروز می کند. البته در کشور ما انتقال این نوع از هپاتیت از طریق فراورده های خونی بسیار کم شده است زیرا کنترل می شوند.
مادر به فرزند
وي اضافه كرد: يكي از راه هاي انتقال، انتقال از مادر به فرزند است. در مورد هپاتیت احتمال انتقال در طی حاملگی و زایمان بالاست بطوریکه در مادران بدون دریافت اقدامات پیشگیری احتمال انتقال حتی به ۹۰%می رسد. تنها ۵تا ۱۰درصد موارد انتقال از مادر به جنین در طی ۶ماهه اول اتفاق افتاده و عمدتاً انتقال در سه ماهه آخر بارداری و زایمان اتفاق می افتد.
علويان ادامه داد: احتمال انتقال هپاتیت سی از این طریق حدود ۶%ذکر شده است که در مادرانی که ایدزوهپاتیت سی با هم دارند این نسبت به ۱۷%می رسد. البته شیردهی موجب افزایش سرایت هپاتیت سی نمی شود در مورد انتقال هپاتیت بی از طریق شیردهی بحث بسیار زیاد است و به طور قطع نمي توان نظر داد
از طريق جنسي
رئيس مركز هپاتيت تهران تصريح كرد: در واقع آنچه كه در حال حاضر در جامعه ما اتفاق مي افتد انتقال از طريق اعتياد، رفتارهاي پرخطر جنسي و عدم رعايت بهداشت است. در واقع رفتارهاي پرخطر جنسي اصلی ترین راه انتقال هپاتيت در کشورهای پیشرفته نيز هست. البته امکان انتقال هپاتیت سی از این راه کمتر است و امكان انتقال هپاتيت بی بيشتر است
تزريق خون و فرآورده هاي خوني
وي ادامه داد: این راه قبل از سالهای ۱۹۸۹اصلی ترین راه انتقال هپاتیت سی محسوب می شد. همان طور كه پيش از اين هم به آن اشاره كردم خوشبختانه امروزه با برقراری سیاست های سلامت خون شامل غربالگری اهدا کنندگا، غربالگری خونهای اهدایی و تکنیک های غیر فعال سازی ویروس که بر روی فرآورده های خونی انجام می شود تا حد بسیار بالایی جلوی ایجاد آلودگی از این طریق گرفته شده است. گر چه بهر حال این احتمال هنوز وجود دارد بخصوص در افرادی که بطور مکرر نیاز به تزریق پیدا می کنند
انتقال از طريق وسائل تيز، نافذ و تماسهاي زير پوستي
علويان بيان داشت: استفاده معتادين تزريقي از وسايل تزريق بصورت اشتراكي يكي ديگر از مهم ترين و بيشترين دلايل انتقال اين بيماري ست. همچنين خالكوبي و حجامت در مكان هايي كه بهداشت به طور دقيق و كامل رعايت نشود
در حين ارائه خدمات تشخيصي و درماني
اين متخصص گوارش و كبد اضافه كرد: انتقال ویروس از طریق ابزارهای آلوده در دندانپزشکی، جراحی، دیالیز، اندوسکوپی و سایر اقدامات تشخیصی و درمانی نيز صورت می گیرد
ساير راه هاي انتقال
وي تصريح كرد: در مورد ویروس هپاتیت بی بعلت مقاومت بالا، ویروس می تواند ۷تا ۱۰روز بر روی سطوح باقی بماند و باعث انتقال آلودگی شود لذا وسایل مشترک مثل مسواک، قیچی و غیره می توانند در انتقال نقش داشته باشند. درصد زیای از فرزندان مادران مبتلا که در طی حاملگی و زایمان آلوده نشده اند بعلت تماس های نزدیک با مادر یا خواهر و برادرهای آلوده طی ماهها یا سالهای اول زندگی، آلودگی را کسب خواهند نمود. در مورد هپاتیت سی حدود ۱۵تا ۲۰درصد موارد عفونت خود بخود فروکش خواهد کرد ولی در ۸۰%موارد آلودگی بصورت مزمن در بدن باقی خواهد ماند
علويان در مورد هپاتيت آ اضافه كرد: این نوع هپاتیت توسط یک ویروس شدیدا آلوده کننده و مسری ایجاد می شود و از طریق تماس های نزدیک قابل انتقال است. عمده ترین انتقال آن از طریق دهانی- مدفوعی می باشد یعنی در مناطقی که بهداشت رعایت نشده و پس از دستشویی دستها با آب و صابون شسته نمی شود و با همان دست غذا خورده می شود این ویروس به راحتی انتقال می یابد. همچنین در اثر آب, غذاها و شیر آلوده و همچنین در اثر خوردن صدف و گوشت نپخته ماهی انتقال می یابد. در زمانی که علائم بیماری و زردی بروز کرد فرد فقط باید استراحت کند تا ویروس توسط دفاع سیستم ایمنی بدن مهار شود و به تدریج التهاب کبدی به وضعیت سابق برگردد. نکته قابل ذکر این است که هپاتیت آ به هیچ نوع درمان دارویی احتیاج ندارد
روش هاي درمان و پيشگيري
وي در خصوص روش هاي پيشگيري و درمان انواع ويروس هاي هپاتيت گفت: در خصوص هپاتیت آ، از آنجا که این نوع هپاتیت از طریق مدفوعی – دهانی منتقل می شود ،بهترین راه برای پیشگیری از آن رعایت نکات بهداشتی و جدا کردن وسایل شخصی بیمار مبتلا به هپاتیت آ، در دوران بیماری است. اما در صورت تماس تزریق ایمونوگلوبولین سودمند است
علويان ادامه داد: امروزه پیشگیری از هپاتیت بی از طریق واکسیناسیون و همچنین تزریق ایمونو گلوبولین صورت می گیرد. تزريق اين واكسن در سه نوبت ( صفر يا بدو تولد، یک ماه پس از نوبت اول و شش ماه پس از نوبت اول ) به صورت عضلانی صورت می گیرد. معمولا این نوع واکسیناسیون تا ده سال فرد را از ابتلا به هپاتیت بی ایمن می کند و تزریق این واکسن امروزه در برنامه واکسیناسیون کودکان گنجانیده شده است اما بزرگسالان نیز می توانند نسبت به انجام آن اقدام نمایند
وي تصريح كرد: اگر تماس جنسی با بیمار مبتلا به اين نوع هپاتیت و یا تماس خون و وسایل برنده آلوده به خون وی ( مثل سرنگ یا تیغ آلوده ) اتفاق افتاده باشد در این صورت بهترین راه پیشگیری تزریق ایمونوگلوبولین حداکثر ۴۸ ساعت پس از تماس می باشد. همچنین در مورد نوزادانی که از مادر مبتلا به اين نوع هپاتیت متولد می شوند تزریق ایمونوگلوبولین ضرورت دارد.
اين فوق تخصص گوارش و كبد اضافه كرد: متاسفانه برای هپاتیت C واکسن موثری ساخته نشده است اما در صورت تماس جنسی با فرد مبتلا یا بریدگی با وسایل آلوده به اين ويروس تزریق ایمونوگلوبولین به منظور بالا بردن توان ایمنی بدن توصیه می شود و در بسياري از موارد از بين مي رود
هپاتيت بی در مردان شايع تر است
رئيس مركز هپاتيت تهران ادامه داد: آلودگی بیشتر در سنین ۲۰-۳۹سالگی اتفاق می افتد ولی حداکثر شیوع مربوط به سنین ۳۰-۴۹سال است . جنس مذکر غالب می باشد و در واقع هپاتيت بی در مردان شايع تر است
در استان گلستان شيوع، بالاي ۵ درصد است
علويان بيان داشت: در ایران نزدیک به دو میلیون نفر آلوده به هپاتیت بی داریم . حالا یا بیمار هستند که نیاز به درمان دارند و یا ناقل که نیاز به مراقبت دارند. در واقع شیوع ناقلین هپاتیت بی در ایران حدود ۳درصد افراد جامعه است. البته این آمار در شهرها و روستاهای مختلف کشور متفاوت است مثلاَ در استان گلستان بالاي ۵ درصد و در ساير استان ها ۲ درصد و حتي كمتر هم مشاهده شده است
علويان در پايان خاطر نشان كرد: در حال حاضر هپاتیت بی یكی از مشكلات عمده براي سلامت كشور است و نزدیك به ۲الی ۷درصد افراد جامعه به نوعی با این بیماری درگیر هستند.( درگیر بودن به معنی بیمار بودن همه این افراد نیست). همان طور كه اشاره كردم واكسنی كه به منظور پیشگیری از این بیماری در حال حاضر در ایران وجود داردبا تزریق یک دوره کامل تقریبا می تواند افراد را كاملاً در برابر اين نوع هپاتيت مصون كند در واقع مشكل ۹۰درصد بیماران هپاتیتی با اقدامات ساده نگهدارنده كنترل می شود اما ۱۰درصد باقی مانده ممكن است دچار شكل پیشرونده و مزمن بیماری شده و امكان بهبودی نداشته باشند. ناگفته نماند كه در حال حاضر در كشورمان هپاتيت بی كنترل و هپاتيت سی درمان مي شود
