چاقی یکی از معضلاتی است که بسیاری از مردم جهان با آن دست و پنجه نرم می کنند. چاقی بیش از حد نه تنها ظاهر ناخوشایندی به افراد می دهد، بلکه باعث بروز بیماری هایی همچون بیماری های قلبی و عروقی، دیابت نوع ۲، آپنه خواب (قطع تنفس هنگام خواب)، افزایش فشار خون، افزایش کلسترول خون و یا ترکیبی از این مشکلات می شود. این روزها، روش های جراحی زیادی برای کاهش اضافه وزن مفرط مانند: عمل اسلیو، عمل بای پس معده، بالون، حلقه و … وجود دارند که عمل اسلیو معده یکی از بهترین، سریع ترین و بی خطرترین آنهاست.
جراحی چاقی (به انگلیسی: bariatric surgery) یکی از درمان‌های چاقی است که با استفاده از تکنیک‌های جراحی، اکثراً با روش‌های لاپاروسکوپی قابل انجام است. افرادی که BMI (شاخص توده بدنی) بین ۲۵–۳۰ دارند نیاز به جراحی نداشته و با رژیم غذایی مناسب و ورزش به وزن ایده‌آل باز خواهند گشت. افرادی که BMI بالاتر از ۳۰ دارند انجام روش‌های لاپاروسکوپی و آندوسکوپی در آن‌ها جای دارد.
روش‌ها
نام برخی از روش‌ها عبارتند از:
• حلقه گذاری قابل تنظیم معده (Adjustable gastric band)
• بالون معده (Gastric balloon)
• گاسترکتومی آستینی (Sleeve gasterectomy)
• جراحی کنار گذاری معده (ROUX-EN-Y gastric bypas)
• تا کردن معده (Gastric Plication)
• جراحی انحراف بیلیو پانکراتیک (duodenal switch)
• بازسازی معده با حلقه‌گذاری عمودی Vertical banded gastroplasty surgery
جدول شاخص جرم بدن
رده حدود شاخص جرم بدن – kg/m۲
دچار کمبود وزن شدید کمتر از ۱۶٫۵
کمبود وزن از ۱۶٫۵ تا ۱۸٫۵
عادی از ۱۸٫۵ تا ۲۵
اضافه وزن از ۲۵ تا ۳۰
چاقی کلاس ۱ از ۳۰ تا ۳۵
چاقی کلاس ۲ از ۳۵ تا ۴۰
چاقی کلاس ۳ بیش از ۴۰
توصیه‌هایی برای بیماران چاقی
به منظور تصمیم درست و انتخاب راه صحیح برای درمان چاقی، لازم است این افراد به این نکات مهم و حیاتی توجه کنند:
۱. سعی گردد با بدست آوردن اطلاعات کافی در مورد درمان بیماران چاق به یک انتخاب صحیح و درست برسند. البته لازم نیست که جزئیات یا تکنیک‌های عمل را بدانند که این خارج از درک افراد غیر پزشک است و تلاش در این مورد توسط بیمار یا جراح بی‌مورد است.
۲. انتخاب انواع درمان‌های چاقی براساس بعد احساسی یا چشم و هم چشمی نباشد، که متأسفانه بعضی اعمال جراحی مثل اعمال زیبایی بینی، صورت و … در کشورمان به مرز غیر معقول رسیده و جنبه روانی به خود گرفته.
۳. به هیچ وجه تحت تأثیر تبلیغات برخی مراکز، افراد، بنگاه‌ها، فیلم‌ها و به ندرت برخی از جراحان، قرارنگیرند که مثلاً این روش جراحی بسیار خوب است و نتایج خوبی دارد.
۴. بسیاری از روش‌های جراحی که در گذشته به عنوان بهترین روش محسوب می‌شدند، امروزه منسوخ شده و چه بسا بهترین روش‌هایی که امروزه تأکید می‌شوند در آینده نیز منسوخ شوند (به دلیل ایجاد عوارض دیررسی که در حال حاضر خود را نشان نمی‌دهند و نیازمند گذر زمان هستند که حتی ممکن است قابل اصلاح نباشند).
۵. معیار انتخاب افراد چاق برای تصمیم‌گیری در مورد نوع عمل یا انتخاب جراح، فقط افراد عمل شده یا افراد غیر متخصص نباشد، چراکه ممکن است به دلیل اینکه فرد به تازگی تحت عمل قرارگرفته شده، هنوز آثار دیررس عمل را تجربه نکرده باشد.
۶. تجربه همکاران جراح در این عمل، بسیار ضروری می‌باشد که مستلزم زمان و سالیان طولانی کار جراحی می‌باشد و در مدت زمان ۱ یا ۲ سال به دست نمی‌آید و هرچه سابقه طولانی‌تر باشد، اطمینان بیشتری حاصل می‌گردد.
۷. هدف در اعمال جراحی چاقی فقط ایجاد کاهش وزن نمی‌باشد، بلکه باید روشی انتخاب و تکنیک‌هایی به کار گرفته و تمهیداتی اعمال شود که ساختار ارگانیکی ارگان‌های دیگر به خطر نیفتد، مثلاً اگر یکسری اصول رعایت نشود و فرد با کاهش وزن شدید و سریعی در مدت کوتاهی مواجه شود، فرد دچار عوارض شدید گوارشی و بیرونروی مداوم یا برعکس، دچار کبد چرب شدید یا نارسائی کلیوی یا دچار عوارض اسکلتی و پوکی استخوان و … خواهد شد.
۸. افراد چاق بدانند که بهترین روش برای آن‌ها ممکن است با بهترین روش برای دیگری متفاوت باشد، یعنی نمی‌توان تنها یک روش را به عنوان بهترین روش برای همه در نظر گرفت.
۹. اعمال جراحی بیماران چاق روش‌های مختلفی دارد. به عنوان مثال، گاستریک بای پاس، اسلیوگاسترکتومی، گاستریک بایندینگ، دودنال سویچ و …، و هرکدام ممکن است برای فردی بهترین روش باشد و برای دیگری غیرمفید.
۱۰. و در پایان بهترین روش درمان چاقی عبارت است از رژیم توأم با ورزش و در کنار آن مشاوره تغذیه و گاهی مشاوره پزشکان اعصاب؛ که در صورت تلاش و جدیت به روش فوق و ناموفق شدن توصیه به اعمال جراحی چاقی می‌گردد.
آشنایی با جراحی اسلیو معده
بخش اول : جراحی اسلیو معده به یک روش درمانی محبوب در میان بیماران مبتلا به چاقی مرضی که به دنبال کاهش وزن هستند، تبدیل شده است. در این روش با کمک یک جراحی ساده به شرایط ایده‌آل برای کاهش وزن فرد دست می‌یابند که البته دارای کمترین میزان عارضه‌ی بلندمدت احتمالی است. اسلیو معده یک روش جراحی است که با محدود کردن مصرف مواد غذایی منجر به کاهش وزن فرد میشود. در این روش که معمولاً با لاپاروسکوپی انجام میشود، جراح حدود ۷۵ درصد از معده را بر می‌دارد. در نهایت یک معده لوله‌ای شکل و شبیه آستین که می‌تواند مواد غذایی بسیار کمتری را درون خود جای دهد، باقی می‌ماند. این روش بیشتر در افراد دارای شاخص توده بدنی بالاتر از ۴۰ و مبتلا به چاقی گلابی شکل پیشنهاد میشود.
افراد فوق العاده چاق (افرادی که شاخص توده بدن بیشتر از ۴۵ دارند) باید در طول هر عمل جراحی تحت تأثیر خطرات احتمالی ناشی از بی‌هوشی طولانی مدت مانند جراحی بای پس معده که می‌تواند بیش از ۲ ساعت به طول انجامد و همچنین جراحی اثنی‌عشر که اغلب بیشتر از ۴ ساعت طول می‌کشد، قرار گیرند. بنابراین جراحان روش دیگری را پیش گرفتند تا با کمک آن این جراحی‌ها را به دو مرحله تقسیم کنند. در مرحله اول حجم معده را کاهش می‌دهند و در مرحله دوم که پس از یک سال انجام خواهد شد با توجه به میزان کاهش وزن فرد تصمیم به دور زدن بخشی از روده بگیرند. در مواردی که بیمار پس از یک سال میزان کافی وزن کم کرده باشد دیگر نیاز به جراحی دوم نخواهد بود. مطالعات نشان داده که تولید هورمون گرلین که در ایجاد احساس گرسنگی مؤثر است، به طور قابل توجهی در بیماران اسلیو معده کاهش می‌یابد. اعتقاد بر این است که منطقه‌ای از معده که در حین عمل جراحی اسلیو معده برداشته میشود، بخش اعظمی از هورمون گرلین را تولید می‌کند. با وجود اینکه بیماران بای پس معده نیز گرسنگی کمتری را تجربه می کنند، اما به نظر می‌رسد که این موضوع در بیماران اسلیو معده برجسته‌تر است.
مزایای جراحی اسلیو معده
جراحی اسلیو معده دارای مزایای است از جمله:
• کاهش احساس گرسنگی و ایجاد بی‌اشتهایی در بسیاری از بیماران؛
• جراحی کوتاه‌مدت‌تر نسبت به بای پس معده؛
• حفظ روده در مسیر گوارشی؛
• عدم بروز مشکلات گوارشی ناشی از نبود قسمتی از روده؛
• حفظ پیلور معده؛
• عدم نیاز به تنظیمات خاص؛
• عدم نیاز به جاگذاری جسم خارجی در بدن؛
• کاهش وزن طی بیشتر از ۱۸ ماه پس از جراحی؛
شکست در از دست دادن وزن با جراحی بای‌پس معده و یا عمل اسلیو معده به طور قابل توجهی کمتر از سایر روش‌هاست. با این حال این روش نیز همانند بسیاری از روش‌های جراحی بزرگ معده غیر قابل برگشت است و بیماران را در معرض خطر کمبود طولانی مدت مواد مغذی قرار می‌دهد.
بخش دوم : آمادگی قبل از جراحی اسلیو معده
به احتمال زیاد زمان عمل جراحی برای صبح زود برنامه‌ریزی میشود. با این حال، این موضوع تا حدی به برنامه جراح و بیمارستان بستگی دارد. از دو هفته قبل از عمل اسلیو معده باید به رژیم غذایی مربوط به قبل جراحی توجه کرد. رعایت رژیم غذایی پیش از عمل بسیار مهم است، زیرا کمک می‌کند تا با کاهش حجم کبد و امکان دسترسی راحت‌تر به معده خطرات احتمالی حین عمل کاهش یابد. از شب قبل از موعد عمل باید ناشتا ماند و از خوردن و آشامیدن پرهیز کرد. در صورت خوردن هر چیزی عمل جراحی به دلیل احتمال استفراغ و بازگشت محتویات معده درون ریه و مسدود شدن راه هوایی لغو خواهد شد، زیرا این مسئله می‌تواند کشنده باشد و یا منجر به پنومونی شود. حتی جویدن آدامس، نوشیدن آب، جویدن تنباکو یا مصرف دارویی که توسط جراح تأیید نشده است نیز ممکن است باعث لغو عمل جراحی شود.
پرونده پزشکی با توجه به آزمایش‌های کنترلی قبل از عمل و رضایت‌نامه بیمار مبنی بر پذیرفتن خطرات و عوارض احتمالی تکمیل میشود. بیمار لباس اطاق عمل پوشیده و جواهرات و اجسام همراه خود را خارج می‌کند. یگ رگ باز برای مواقع لزوم تزریق دارو یا سرم درمانی گرفته میشود و سپس فرد به اطاق عمل منتقل می‌گردد.
نحوه‌ی جراحی اسلیو معده
پس از ورود فرد به اطاق عمل و وصل کردن دستگاه‌های کنترل نبض و ضربان قلب با گذاشتن ماسک اکسیژن و تزریق ماده‌ی بی‌هوشی طی چند ثانیه فرد را آماده جراحی می‌کنند. این عمل جراحی می‌تواند با کمک ایجاد یک برش بزرگ در شکم (روش باز) و یا ایجاد چند برش کوچک و با کمک استفاده از ابزار‌های کوچک و یک دوربین برای هدایت جراحی (روش لاپاروسکوپی) انجام شود. در این روش بیش از نیمی از معده برداشته میشود و فقط یک معده‌ی لوله‌ای عمودی به اندازه یک موز باقی می‌ماند. سپس معده و شکم از جایی که برش خورده است بخیه و بسته میشود.
بخش سوم: اقدامات و مراقبت لازم پس از جراحی اسلیو معده
به طور معمول، در ۵ ساعت اول بعد از عمل جراحی اسلیو معده از فرد خواسته میشود تا برای کمک به کاهش خطر لخته شدن خون در پاها چند قدمی کنار تخت خود قدم بزند. درد ناشی از عمل اسلیو معده می‌تواند برای برخی بسیار دردناک است و برای برخی دیگر قابل تحمل‌تر باشد. هر فردی میزان شدت درد متفاوتی را تجربه می‌کند و ضد درد‌های مختلفی برای افراد به کار گرفته میشود.
برخی از روش‌های اسلیو معده سرپایی (شما می توانید در همان روز ترخیض شوید) و بسیاری از آن‌ها به بستری ۱ یا ۲ روز در بیمارستان به منظور کسب بهبودی نیاز دارد. برخی از جراحان ترجیح می‌دهند بیمار ۳ روز را در بیمارستان سپری کند، در حالی که برخی دیگر به راحتی اجازه ترخیص خواهند داد. مهم پیروی از نظر جراح است. در نهایت بیمار با یک دفترچه دستورالعمل پس از عمل اسلیو معده و نسخه دارویی از بیمارستان مرخص میشود. نکات موجود در دفترچه شامل:
• مصرف جرعه‌ای مایعات به طور مداوم در طول روز برای جلوگیری از ابتلا به کم‌آبی بدن فراموش نشود؛
• حرکات روده‌ای مشکل یا دردناک و ابتلا به یبوست در هفته اول بعد از عمل طبیعی است که با مصرف داروی ضد درد تشدید میشود. ولی با این حال از کمک گرفتن از جراح خود برای حل این مشکل دریغ نشود؛
• داروی ضد درد فقط در مواقع لزوم مصرف شود؛
• داروهای تجویز شده به منظور کاهش اسیدیته معده برای رفع سوزش سر دل به طور منظم مصرف شود؛
• پیاده روی و ورزش روزانه به روند درمان و بهبودی کمک می‌کند؛
• از بلند کردن اجسام سنگین پرهیز شود، زیرا می‌تواند به بخیه‌های ناحیه جراحی فشار آورد و منجر به درد شدید گردد؛
• احساس خستگی مفرط به دلیل کاهش کالری مصرفی تا یک ماه بعد از عمل جراحی طبیعی است؛
• استحمام و یا نشستن در وان آب داغ تا ۳ هفته اول بعد از عمل به تأخیر افتد؛
• بازگشت به محل کار بسته به نوع شغل فرد طی ۲ الی ۴ هفته پس از عمل امکان‌پذیر است. بیشتر افراد بعد از ۴ الی ۶ هفته قدرت و توانایی کامل خود را به دست می‌آورند؛
در صورت مشاهده این علایم حتماً به پزشک خود مراجعه شود. علایم هشدار پس از عمل اسلیو معده شامل:
• تب و لرز شدید؛
• درد در حال افزایش؛
• قرمزی، گرمی یا تخلیه چرک از محل بخیه‌ها؛
• تهوع مداوم؛
• ناتوانی در بلع مایعات.
رژیم غذایی پس از عمل اسلیو معده
با کوچک و باریک شدن معده بسیار مهم است که رژیم غذایی حاوی مواد مغذی را پیش بگیرید. به عبارتی سبزیجات، منابع حاوی پروتئین بدون چربی و غلات سبوس دار باید در رژیم غذایی روزانه فرد قرار گیرد. بیشتر پزشکان توصیه می‌کنند تا این افراد بخش زیادی از کالری مورد نیاز بدن خود را از گوشت بدون چربی به دست آورند. با این حال، باید توجه داشت که برخی از گیاه‌خواران نیز عمل جراحی اسلیو معده مؤفق داشته‌اند. رژیم غذایی پیشنهادی پس از عمل اسلیو معده عبارت است از:
•
مصرف مایعات صاف شده در هفته اول بعد از عمل جراحی که شامل آب، آبگوشت فاقد چربی و … است؛
رژیم غذایی مایع کامل و دارای پروتئین از هفته دوم بعد از عمل شروع میشود؛
غذاهای نرم و به شکل پوره از هفته سوم که شامل سوپ، تخم مرغ نیمرو و پنیر است؛
و غذاهای نرم از هفته چهارم با مصرف مرغ آب‌پز، ماهی، غلات و پوره سیب‌زمینی توصیه میشود؛
مرحله پنجم: زمان شروع معرفی غذاهای واقعی ولی در حجم و مقادیر کم و با فاصله یک روزه است.
سایر نکات مهم درباره خوردن و آشامیدن پس از جراحی شامل:
• خوب جویدن و غذا خوردن به آرامی لازم است؛
• خوردن ۳ وعده غذایی کوچک در روز الزامی است؛
• در صورت نیاز خوردن مواد غذایی متراکم و حاوی مواد مغذی کوچک به عنوان یک میان وعده توصیه میشود؛
• مصرف پروتئین کافی به همراه سبزیجات و میوه‌جات نباید فراموش شود؛
ویتامین‌ها و مکمل‌های روزانه پس از عمل جراحی اسلیو معده
از آن‌جایی که احتمال ابتلا به کمبود ویتامین و مواد معدنی پس از جراحی اسلیو معده وجود دارد باید با مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌های تجویزی از ابتلا به این کمبود تغذیه‌ای جلوگیری نمود. گاهی نیاز به مصرف دو بار در روز این مکمل‌ها وجود دارد. لیستی از این ویتامین ها و مواد معدنی شامل:
• آهن که زمان شروع آن را پزشک مشخص می‌کند؛
• سیترات کلسیم ۳ بار در روز و شروع مصرف آن ۱ ماه بعد از عمل جراحی است که باید به صورت جویدنی یا مایع با فاصله دو ساعتی از مکمل آهن مصرف شود؛
• ویتامین B12 که با نظز پزشک به صورت زیر زبانی روزانه یا تزریقی هفتگی تجویز میشود؛
ش مکمل‌های پروتئین‌ای به منظور تأمین حداقل ۶۰ گرم پروتئین روزانه گاهی با نظر پزشک تجویز میشود.
بخش چهارم: خطرات و عوارض جراحی اسلیو معده
جراحی اسلیو معده یک روش جراحی بسیار ساده همراه با عوارض کم است. بیشترین عوارض معمولاً در چند روز اول بعد از عمل جراحی رخ می‌دهد. با این وجود قبل از تن دادن به این عمل جراحی باید به درک درستی از خطرات و عوارض احتمالی آن در طول و بعد از جراحی رسید. خطر مرگ پس از عمل جراحی اسلیو معده کم است. نگران‌کننده‌ترین عارضه عمل جراحی اسلیو معده نشت از محل بخیه است که می‌تواند در طول یا بعد از عمل جراحی رخ دهد. در طول عمل جراحی معمولاً شناسایی و قبل از به پایان رسیدن عمل اصلاح می‌گردد. ولی عارضه‌ی نشت معمولاً در طول ماه اول بعد از عمل جراحی رخ می‌دهد که می‌تواند به علت خوردن غذاهای نامناسب باعث آسیب بافت معده و عدم ترمیم مناسب آن شود. نشت منجر به عفونت عمده و ورود مایعات محتویات معده به فضای درون شکم خواهد شد. علایم آن به صورت افزایش ضربان قلب، تب، درد قفسه سینه و درد شکم بروز می‌کند.
ریفلاکس معده و مری ممکن است در ده درصد موارد رخ دهد و نشانه‌های آن ممکن است تنها چند ماه بعد از عمل ادامه یابد و معمولاً کمتر ادامه‌دار خواهد شد. مصرف داروهای تجویزی در چند ماه ابتدایی پس از عمل می‌تواند اثربخش باشد.
احتمال ایجاد کشش درون معده و بزرگ شدن درون آن وجود دارد که با رعایت چند نکته می‌توان از کشش مجدد چین‌های درون معده جلوگیری نمود ازجمله:
• نوشیدن آب یک ساعت قبل و یک ساعت بعد از خوردن غذا؛
• عدم مصرف نوشیدنی و نوشابه‌های گازدار؛
• مصرف میان وعده‌های سالم و کوچک هنگام احساس گرسنگی؛
• مصرف غذاهای حاوی مواد مغذی در وعده‌های غذایی اصلی؛
عوارض دیگری که می تواند رخ دهد عبارتند از صدمات داخلی، خونریزی، لخته شدن خون در وریدهای پا و ریه یا شکم، عفونت در شکم و قفسه سینه یا زخم، واکنش‌های آلرژیک به داروی بی‌هوشی که ممکن است پس از هر عمل جراحی رخ دهد. اما اقدامات احتیاطی در تمام بیماران این خطرات را به حداقل می‌رساند.
باید در نظر داشت که پرخوری معده را در مسیر چاقی قرار خواهد داد. به طور متوسط، بیماران که جراحی اسلیو معده انجام داده‌اند، در حدود ۶۰ درصد از وزن اضافی خود را از دست می‌دهند. بسیاری از افرادی که ورزش روزانه نیز داشته‌اند به مراتب مؤفق به کاهش وزن بیش از ۶۰ درصد شده‌اند. البته برخی از افرادی که به عادات بد غذایی خود بازگشتند نیز کمتر از ۶۰ درصد از وزن خود را ازدست داده‌اند.
با کاهش وزن ممکن است تغییراتی در وضعیت احساسی و عاطفی فرد ایجاد شود که از تغییرات هورمونی ایجاد شده در بدن ناشی میشود. کاهش وزن شدید منجر به تغییر در تولید هورمون استروژن و تستوسترون و در نتیجه نوسانات خلقی به خصوص در ۲ ماه اول بعد از عمل جراحی خواهد شد. در صورت عدم تحمل تغییرات روحی ایجاد شده می‌توان از یک مشاوره روان‌شناس کمک گرفت.
برای حفظ وزن ایده‌ال پس از جراحی اسلیو معده لازم است تا تغییرات دائمی در سبک زندگی فرد ایجاد شود. رژیم غذایی سالم و مغذی و در حجم مطلوب، ترک پرخوری و انجام ورزش روزانه یا حداقل سه بار در هفته به مدت سی دقیقه می‌تواند به تعادل کالری دریافتی و مصرفی و ثبات وزن کمک کند. در صورتی که عادت به خوردن بی‌رویه برای تخلیه‌ی روانی خود هنگام ناراحتی یا عصبانیت دارید، باید آن را با کمک یک روان‌شناس ترک کنید. معمولاً بیماران ۳ هفته پس از ترخیص از بیمارستان و پس از آن هر سه ماه یک بار در سال اول بعد از عمل جراحی نیاز به معاینه و ویزیت پیگیری دارند.
