سندرم شوگرن چیست؟
سندرم شوگرن، یک بیماری خود ایمنی مزمن است. بطور طبیعی سیستم ایمنی بدن را از گزند عوامل خارجی محافظت می کند ولی در بیمار مبتلا به بیماری خودایمن سیستم ایمنی بدن به بافت ها و سلول های خودی حمله می کند. در سندرم شوگرن سیستم ایمنی به غدد مختلف از جمله غدد بزاقی و اشک حمله میکند و بدنبال این تهاجم خشکی چشم، دهان و نقاط دیگر بدن روی میدهد، غدد بزاقی و غدد اشکی که رطوبت دهان و چشم ها را تامین می کنند گرفتار می شوند .گرفتاری این غدد موجب کاهش تولید بزاق و اشک چشم شده و در نتیجه خشکی دهان و خشکی چشم ها بوجود می آید.
(sicca Keratoconjunctivitis) کراتوکنژنکتیویتسیکا اصطلاح پزشکی است که برای خشکی چشم ها که در سندرم شوگرن وجود دارد بکار می رود. خشکی چشم ها را بیماران با عباراتی نظیر احساس وجود شن و خاک در چشمها بیان می کنند. بعضی از بیماران دچار تاری دید بوده و یا براثر نور شدید و نور فلوئورسنت ناراحتی در چشم ها پیدا می کنند.
(Xerostomia) گزرستمی اصطلاح پزشکی است که برای خشکی دهان بکار می رود .خشکی دهان موجب اختلال درحس چشایی، صحبت کردن و گاهی اشکال در بلع می شود .کمبود بزاق می تواند پوسیدگی های دندان و یا عفونتهای دهان هم ایجاد کند.
دو نوع سندرم شوگرن وجود دارد که اولیه و ثانویه نامیده می شوند. هر دو نوع بیماری های سیستمیک هستند. بدین معنی که بسیاری از قسمت های بدن را گرفتار می کنند. در شوگرن اولیه کاهش عملکرد غدد اشکی و بزاقی بتدریج پیشرفت می کنند و علاوه بر گرفتاری این غدد علائمی در قمسمت های دیگر بدن نیز بوجود می آید. شوگرن ثانویه در بیمارانی اتفاق می افتد که مبتلا به یک بیماری زمینه ای خودایمنی و التهابی مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس نیز
هستند. شوگرن اولیه سریعتر پیشرفت می کند و موجب اختلال در عملکرد غدد اشکی و بزاقی می شود .شوگرن ثانویه نسبت به نوع اولیه خشکی کمتری در چشم ها و دهان ایجاد می کند ولی در این بیماران هم بیماری اولیه و هم علائم شوگرن ثانویه باید درمان شوند.
همانطور که گفته شد سندرم شوگرن یک بیماری سیستمیک است و می تواند قسمت های مختلف بدن را گرفتار کند.
علائم دیگر در سندرم شوگرن عبارتند از: خستگی خشکی پوست سرفه های خشک و خشکی واژن. برخی از بیماران درد و خشکی و تورم در مفاصل داشته و یا از بی حسی و گزِگزشدن اندام ها شکایت دارند. بندرت درگیری کلیه، ریه و کبد دیده میشود علائمی که کمتر شایع هستند عبارتند از :ضایعات پوستی، التهاب ریه کلیه ها و کبد.
درمان سندرم شوگرن
درمان سندرم شوگرن از بیماری به بیماردیگر و بر حسب گرفتاری قسمت های مختلف بدن متفاوت است. در همه بیماران برای کنترل علائم، به ویژه خشکی چشم و دهان استفاده از قطره های اشک مصنوعی، محرک ترشح بزاق و مرطوب کننده های دهان توصیه می شوند.
درمان خشکی چشم:
– قطره های اشک مصنوعی:
انواع قطره ها برای مرطوب کردن چشم وجود دارند که به اشک مصنوعی معروف هستند و جایگرین برای اشک طبیعی هستند. غلظت اشک های مصنوعی متفاوت است. بعضی از قطره ها حاوی مواد نگهدارنده هستند که ممکن است چشم ها را تحریک کنند. اشک ها ی مصنوعی که بدون مواد نگهدانرده هستند، چشم ها را تحریک نمی کنند.
– پمادها:
چون خاصیت مرطوب کنندگی آن ها نسبت به قطره ها به مدت طولانی تری باقی می ماند، معمولا آن ها را برای استفاده در شب ها تجویز می کنند. مراقبت از چشم ها
– از قطره های اشک مصنوعی که چشمان شما را تحریک می کنند استفاده نکنید. قطره های مختلف را امتحان کنید و قطره ای را پیدا کنید که چشمان شما را ناراحت نکند .معمولا قطره هایی که بدون مواد نگهدارنده هستند برای استفاده طولانی مناسب هستند.
– عمل پلک زدن را زیاد انجام بدهید. معمولا در موقع خواندن یا کار با کامپیوتر پلک زدن کمتر می شود. بخاطر داشته
باشید که در هر دقیقه ۵ تا ۶ بار پلک بزنید.
– چشمان خود را از گرد و خاک و باد محافظت کنید.
– در اتاق هائی که بیشتر وقت خود را می گذرانید دستگاه های مولد رطوبت قرار دهید و یا از آن ها در سیستم گرما
و سرمای محل سکونت خود استفاده کنید.
– سیگار نکشید و در اتاق هائی که دود سیگار وجود دارد نمانید.
اگر از ریمل استفاده می کنید فقط در نوک مژه ها از آن استفاده کنید بطوریکه وارد چشم ها نشود .برای جلوگیری از تحریک چشم ها کرم های صورت را در زیرپلک تحتانی نمالید.
– از پزشک خود سئوال کنید که آیا هیچکدام از داروهائی که مصرف می کنید ایجاد خشکی می کنند
درمان خشکی دهان
برای کم کردن خشکی دهان راه های مختلفی وجود دارد . شما می توانید بعضی از این روش ها را خودتان امتحان کنید و بعضی از درمان ها را هم پزشک معالج برای شما تجویز می کند.
– جویدن آدامس و مکیدن آب نبات :
اگر غدد بزاقی شما هنوز مقداری بزاق ترشح می کنند شما می توانید با جویدن آدامس یا مکیدن آب نبات آن ها را تحریک کنید. اما آدامس و آب نبات باید از انواع بدون قند باشند زیرا دهان خشک شما را مستعد پوسیدگی های شدید دندانی می کند
– نوشیدن آب :
در طول روز هر بار مقدارکمی )یک جرعه( آب یا نوشیدنی دیگر بدون قند و بدون گاز بنوشید. دقت کنید که نوشیدن مقدار زیاد آب یا مایعات دیگر در طول روز در برطرف کردن خشکی دهان موثرتر از نوشیدن یک جرعه آب نیست و باعث زیاد شدن دفعات ادرار کردن می شود. دقت کنید که هربار مقدار کمی مایعات بنوشید اما دفعات نوشیدن نیز نباید خیلی زیاد باشد. اگر هر چند دقیقه یک بار مایعات بنوشید ماده موکوس مانندی که مخاط دهان را می پوشاند
کم شده یا از بین می رود که خود این امر می تواند احساس خشکی در دهان را افزایش دهد .
– چرب کردن لب ها :
برای نرم کردن لب های خشک و ترک خورده می توانید از چرب کننده های لب از نوع روغنی یا وازلینی استفاده کنید. اگر زخم دهان دارید پزشک ممکن است برای برطرف کردن درد و التهاب دهان شویه پماد یا ژل تجویز کند.
جایگزین بزاق:
اگر بزاق ندارید یا مقدار آن خیلی کم است، پزشک ممکن است یک جایگزین بزاق برای شما تجویز کند. این محصولات بعضی از خواص بزاق را دارند و بیمار احساس می کند که دهان او تر است اما اثر آن ها محدود است زیرا در نهایت بیمار آن را می بلعد .صبح ها بعد از بیدار شدن بهتر است از این ترکیبات بجای آب استفاده شود زیرا علائم را بطور موثرتری تخفیف می دهند و مقدار ادرار را افزایش نمی دهند.
داروها:
دو نوع دارو ترشح بزاق را زیاد می کنند که عبارتند از پیلوکارپین و سویِملین، اثر این داروها چند ساعت طول می کشد و بیمار می تواند آن ها را ۳ تا ۴ بار در روز مصرف کند. اما این داروها برای همه بیماران مناسب نیستند.
علاوه بر درمان خشکی دهان، عوارض آن نیز در بعضی از بیماران باید درمان شود .بطور مثال بیمارانی که خشکی می شوند. بر اثر این عفونت لکه های قرمز (candidiasis) دهان دارند به آسانی دچار عفونت قارچی کاندیدایی رنگ همراه با سوزش در دهان پیدا می شود. درمان این عفونت با داروهای ضد قارچ صورت می گیرد.
اهمیت رعایت بهداشت دهان:
بزاق طبیعی حاوی موادی است که میکروب های مسئول ایجاد پوسیدگی دندان و عفونت های دهان را از بین میبرد. بنابراین اگر بزاق موجود نباشد رعایت بهداشت دهان اهمیت زیادتری پیدا می کند. رعایت نکات زیر برای جلوگیری از پوسیدگی دندان و عفونت ها مفید هستند:
– بطور مرتب حد اقل دو بار در سال برای معاینه دندان ها و تمیز کردن آن ها به دندان پزشک مراجعه کنید.
منبع: انجمن روماتولوژی ایران
